Aba Terapi

Uygulamalı Davranış Analizi (ABA)
Uygulamalı Davranış Analizi (ABA: Applied Behavior Analysis), bireylerin davranışlarını inceleyen ve bu davranışları değiştirmeye yönelik sistemli teknikler içeren bilimsel bir yaklaşımdır. Temelleri 150 yıl öncesine dayanan bu yöntem, davranış analistleri tarafından bireylerin günlük yaşam becerilerini artırmak ve yaşam kalitelerini yükseltmek amacıyla uygulanmaktadır. ABA; çocuk gelişimi, davranış yönetimi, eğitim, ileri düzeyde yetersizlik yaşayan bireylerin eğitimi, yaşlı bakımı ve iş yaşamı gibi pek çok alanda da kullanılmaktadır.

Bu yöntem, bireyin davranışlarını ve bu davranışların ortaya çıktığı çevresel koşulları objektif şekilde analiz etmeye dayanır. Davranışların çevresel ödüller ya da cezalar yoluyla şekillendiği varsayılır. Bu doğrultuda, uygun ödüllendirme sistemleri ve gerektiğinde caydırıcı stratejilerle istenilen davranışların sıklığının artırılması, istenmeyen davranışların ise azaltılması hedeflenir. Özellikle otizm spektrum bozukluğu (OSB) gösteren bireylerde; taklit, oyun, sosyal etkileşim, iletişim ve öz bakım becerileri gibi davranışların kazandırılması, öfke nöbetleri ve stereotipik (tekrarlayan) davranışların ise azaltılması amaçlanmaktadır.

ABA uygulamalarında, davranış değişikliğine yönelik müdahale süreci dikkatli gözlem ve kayıtlarla başlar. Müdahalenin etkisi yine sistematik olarak değerlendirilir. Normal gelişim gösteren bireylerin öğrendikleri becerileri farklı ortamlara genelleyebilmeleri beklenirken, OSB’li bireylerde bu genelleme süreci daha zordur. Bu nedenle ABA, öğrenilen davranışların farklı bağlamlarda da sürdürülebilmesini sağlamaya çalışır.

Bu yöntemde, istenmeyen davranışların ortaya çıkmasından önceki, sırasındaki ve sonrasındaki çevresel koşullar analiz edilerek davranışı tetikleyen unsurlar ortadan kaldırılır. Problem davranışlar görmezden gelinerek ya da caydırılarak azaltılırken, istenilen davranışlar olumlu pekiştirmelerle güçlendirilir. Örneğin; uygun olmayan davranış gösteren birey puan kaybederken, alternatif olumlu davranışlar ödüllendirilir.

ABA terapisi; bireyin tüm yaşantısında, yaşamsal çevrelerinde ve bireyle sık iletişimde bulunan kişiler aracılığıyla haftalık 20-40 saat uygulanmakta ve mümkün olduğunca erken yaşta başlanması önerilmektedir. Nihai hedef, bireyin yaşıtlarıyla birlikte kaynaştırma programlarına katılabilecek düzeye gelmesidir.

ABA, bilimsel geçerliliği kanıtlanmış tek uygulama olarak kabul edilmektedir. Lovaas ve ekibinin çalışmaları, ABA eğitimi alan bireylerin %90’ının önemli zihinsel ve sosyal gelişim gösterdiğini, bunların yaklaşık yarısının ise normal gelişim düzeyine ulaştığını ortaya koymuştur.

TEACCH Yaklaşımı
TEACCH (Treatment and Education of Autistic and Related Communication Handicapped Children), bireyin becerileri, ihtiyaçları ve ilgi alanlarına odaklanan bir yaklaşımdır. Çevre, bireyin ihtiyaçlarına göre yapılandırılır; etkinlikler öngörülebilir şekilde düzenlenir ve görsel planlamalar ile desteklenir. Bu yöntem bireyin bağımsızlığını artırmayı hedefler. Ancak TEACCH’in etkililiğine dair bilimsel, deneysel çalışmalar sınırlıdır; çoğunlukla tanımlayıcı nitelikte araştırmalara dayanmaktadır.

İlişki Temelli Yaklaşımlar
DIR/Floortime ve RDI gibi ilişki temelli yaklaşımlar, bireyin duygusal gelişimini ve sosyal bağ kurmasını önceler. Oyun tabanlı etkileşimlerle bireyin sosyal etkileşimden keyif alması ve sosyal beceriler geliştirmesi hedeflenir. Ancak bu yöntemlerin bilimsel etkinliğini ortaya koyan deneysel çalışmalar yetersizdir.

Sosyal Öyküler
Carol Gray tarafından geliştirilen sosyal öyküler, bireylerin sosyal çevrede uygun davranışları öğrenmelerini sağlar. Sosyal öyküler, bireyin anlayabileceği dilde ve bireye özgü hazırlanır. Sosyal becerilerin öğretilmesinde etkili olduğu, deneysel araştırmalarla desteklenmektedir.

Kolaylaştırılmış İletişim
Sözel iletişim kuramayan bireylerin destekçileri aracılığıyla iletişim kurmalarını amaçlayan bu yöntemin, bilimsel olarak etkisiz olduğu kabul edilmektedir. Yapılan çalışmalar, iletişimin çocuktan çok destekçiye ait olduğunu göstermektedir. Amerikan Psikologlar Birliği bu yöntemin bilimsel olmadığını belirtmiştir.