Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, günümüzde hem hekimler hem de toplum tarafından daha iyi tanınan bir nörogelişimsel bozukluktur. Erkek çocuklarda daha sık görülürken, kız çocuklarında daha çok dikkat eksikliği baskın olan tipi öne çıkar. DEHB, okul çağındaki çocukların yaklaşık %3-5’inde gözlemlenir ve klinik tanı, DSM-IV tanı kriterlerine dayalı olarak hekim değerlendirmesiyle konur.
DSM-IV Tanı Kriterleriyle DEHB Belirtileri
Dikkat Eksikliği Belirtileri:
- Talimatları takip etmede zorlanma
- Dikkatini sürdürmede güçlük
- Sık sık eşyalarını kaybetme
- Unutkanlık
- Detayları kaçırma
- Uzun süreli zihinsel çaba gerektiren işlerde başarısızlık
- Konu ya da etkinliklere ilgisinin çabuk dağılması
Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri:
- Yerinde duramama
- Sessiz aktivitelerde zorlanma
- Aşırı konuşma
- Başkalarının sözünü kesme
- Düşünmeden hareket etme, sabırsızlık
Bu belirtilerin bazıları çocuklarda zaman zaman gözlemlenebilir. Ancak bu davranışların yoğunluğu ve sürekliliği tanı koymada belirleyicidir. DEHB, uzman desteğiyle yönetilebilen bir bozukluktur.
DEHB Türleri
DEHB üç ana alt tipe ayrılır:
- Dikkat Eksikliği Baskın Tip
- Hiperaktivite/Dürtüsellik Baskın Tip
- Bileşik Tip (Her iki belirtinin bir arada görüldüğü durum)
Dikkat eksikliği genellikle okul çağında belirginleşir. Bu çocuklar derslere odaklanmada, ödevlerini tamamlama ve organize olma konularında zorlanırlar. Hiperaktivite baskın çocuklar ise daha erken yaşta, özellikle yürüme döneminde aşırı hareketlilik, düşünmeden hareket etme, kurallara uymakta güçlük gibi belirtiler gösterir. Karışık tipte ise her iki belirti grubu birlikte görülür ve genellikle daha çarpıcıdır.
DEHB’in Nedenleri
DEHB oluşumunda genetik etkenlerin rolü büyüktür. Ailede DEHB öyküsü varsa çocukta görülme ihtimali artar. Ayrıca:
- Prematüre doğum
- Gebelikte sigara veya alkol kullanımı
- Bebeklikte yetersiz bakım
- GDO’lu ve katkı maddeli gıdalar
gibi çevresel faktörler de risk faktörü olarak öne çıkar.
Sınıf Ortamında DEHB’li Öğrenciler
DEHB olan çocuklar sınıf içinde şu davranışları sergileyebilir:
- Dikkatsizlik, unutkanlık
- Aşırı hareketlilik
- Kurallara uymada güçlük
- Gürültü yapma
- Görevleri tamamlayamama
Bu çocuklar öğretmenler tarafından genellikle “aklına geleni yapıyor” şeklinde tanımlanır. Bunun temel nedeni dürtüselliktir; çocuk davranışlarını kontrol etmekte zorlanır.
DEHB’li Çocuklara Yaklaşım
- Eğitim süreci uzman desteğiyle yürütülmelidir.
- Olumsuz davranışlar ödül sistemi ve pekiştireçlerle söndürülmelidir.
- Sert ve emir kipiyle verilen tepkilerden kaçınılmalıdır.
- Öğrenme görsel ve işitsel yollarla desteklenmelidir.
- Ders sırasında kısa molalar verilmelidir.
- Spor etkinliklerine katılım sağlanmalıdır.
- Sorular basitten zora doğru sıralanmalıdır.
- Başarılar mutlaka övgüyle karşılanmalıdır.
- Yönergeler açık, kısa ve anlaşılır olmalıdır.
- Aile dışından gelen müdahaleler (örneğin akrabalardan) sınırlı tutulmalıdır.
- Aile, çocuğa karşı destekleyici ve yönlendirici bir rol üstlenmelidir.
Her Hareketli Çocuk Hiperaktif midir?
Her hareketli çocuğa DEHB tanısı konulması doğru değildir. Hareketlilik çocukluk döneminin doğal bir parçasıdır. Ancak davranışlar belirli kriterleri karşılıyorsa ve çocuğun günlük yaşamını etkiliyorsa uzman değerlendirmesi gerekir. Akademik başarısızlık veya ilgi eksikliği gibi durumlar da hiperaktivite ile karıştırılmamalıdır.
DEHB Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavide ilk adım aile eğitimi ve bilinçlendirmedir. DEHB’nin nedenleri hakkında yanlış bilgilerin düzeltilmesi, sürecin daha sağlıklı yönetilmesini sağlar. DEHB’nin temelinde genellikle beyin yapısına dair farklılıklar yatar. Ailenin tutumu, semptomların şiddetini etkileyebilir.
Uygulanan tedavi yaklaşımları:
- Aile eğitimi
- Sosyal beceri eğitimi
- Bilişsel davranışçı terapi
- Psikososyal terapi
- İlaç tedavisi
İlaç tedavisi genellikle ilk aşamada uygulanır ve semptomları kontrol altına almada etkilidir. Ancak tek başına yeterli değildir; eğitimsel ve davranışsal destekle birlikte uygulanmalıdır. Öğretmen ve aile iş birliği, çocuğun gelişiminde kilit rol oynar.
DEHB’nin Yaygınlığı ve Eşlik Eden Sorunlar
Dünya genelinde görülme sıklığı %4-6 arasında değişirken, Türkiye’de her sınıfta en az bir DEHB’li öğrenci bulunma ihtimali yüksektir. Erkek çocuklarda görülme oranı üç kat fazladır. Kızlarda daha çok dikkat eksikliği öne çıkar.
DEHB’ye eşlik edebilen problemler:
- Davranış sorunları
- Saldırganlık
- Karşı gelme bozukluğu
- Sosyal geri çekilme
- Korku ve depresyon
- Disleksi
- Diskalkuli (matematik öğrenme güçlüğü)
Erişkinlerde DEHB
DEHB sadece çocukluk dönemine özgü değildir; yetişkinlikte de görülebilir. Bu durum sosyal ilişkiler, akademik ve mesleki yaşam üzerinde olumsuz etki yaratabilir. Yaşla birlikte görülme sıklığı azalsa da, erişkinlerin yaklaşık %3’ünde DEHB’ye rastlanır. Erişkinlerde DEHB’ye çoğunlukla şu psikiyatrik sorunlar eşlik eder:
- Obsesif kompulsif bozukluk
- Anksiyete bozuklukları
- Madde bağımlılığı
Bu sorunların birlikte görülmesi tedavi sürecini karmaşıklaştırır. Erişkin bireylerde teşhis ve tedavi, yaşam kalitesini artırmak ve toplumsal işlevselliği korumak açısından kritik önemdedir.
Sonuç ve Öneriler
DEHB, erken tanı, doğru yaklaşım ve bütüncül tedavi ile yönetilebilen bir durumdur. Aile, öğretmen ve uzmanların birlikte hareket etmesi; çocuğun akademik başarısını, sosyal ilişkilerini ve psikolojik iyi oluşunu güçlendirmede anahtardır. Tanı koymak yalnızca uzmanların görevidir. Hareketli ya da akademik olarak zorlanan her çocuk hiperaktif değildir. Şüphe durumunda mutlaka bir uzmandan değerlendirme alınmalıdır.
Bir yanıt yazın